„Poland Fights on all Fronts” („Polska walczy na wszystkich frontach”) to zbiór 12 tablic ekspozycyjnych ukazujących udział Polaków w działaniach wojennych na frontach II wojny światowej. Te historyczne plansze powstały ponad siedemdziesiąt lat temu w Stanach Zjednoczonych na zlecenie Polish Government Information Center w Nowym Jorku; wykorzystywano je jako ekspozycję obwoźną pod koniec II wojny światowej. W listopadzie 1944 roku były prezentowane na Międzynarodowej Kobiecej Wystawie Sztuki i Przemysłu w Nowym Jorku. Obecnie należą do Polskiej Misji w Orchard Lake Schools (Michigan, USA), organizacji założonej w latach osiemdziesiątych XIX wieku przez polskich imigrantów w celu promowania rodzimej kultury, tradycji i historii. Konserwację plansz przeprowadzono w Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie. To właśnie z Muzeum w Grębocinie wystawa dotarła do Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego w Bydgoszczy. Plansze przechowywane są w dużej drewnianej skrzyni, tej samej, w której przed laty przewożono je do kolejnych miejsc ekspozycji.
Całość tworzy niezwykle cenny materiał z kilku względów. Po pierwsze, stanowi przykład działań podejmowanych przez władze polskie na rzecz uczytelnienia sprawy polskiej na arenie międzynarodowej. Po drugie, pokazuje ówczesny sposób prezentacji danego zagadnienia, innymi słowy – koncepcję wystawienniczą. Jest to wszak wystawa… wystawy. Podział tła, kolorystyka, dobór materiałów źródłowych, forma i rozmieszczenie poszczególnych elementów… wszystko przemyślane, wyważone, logiczne. Tylko uważny obserwator dostrzeże, że napisy na planszach wykonano ręcznie!
W końcu po trzecie – tematyka. Wystawa przedstawia nie tylko polskiego żołnierza na frontach II wojny światowej, ale również podejmuje wciąż mało znany temat losów Polek i służby wielu z nich w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Mówiono o nich „pestki”. To sympatyczne określenie wzięło się od skrótu formacji, w której panie służyły (PSK – Pomocnicza Służba Kobiet). Początek tej opowieści należy wiązać z powstaniem w sierpniu 1941 roku Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, zwanych Armią Andersa. Wśród tych, którzy na mocy amnestii uzyskali wolność i wyruszyli do miejsc formowania się polskiego wojska, było wiele kobiet. Stworzono im możliwość ochotniczego zaciągnięcia się do oddziałów pomocniczych poszczególnych jednostek bojowych (utworzono Pomocniczą Wojskową Służbę Kobiet przypisaną siłom lądowym, Pomocniczą Lotniczą Służbę Kobiet, Pomocniczą Morską Służbę Kobiet i Wojskowy Korpus Sióstr Służby Zdrowia). Kobiecym formacjom powierzono liczne zadania. „Pestki” wykonywały prace biurowe, administracyjne, były łączniczkami, radiotelegrafistkami, sanitariuszkami. Prowadziły szpitale, świetlice, magazyny. Chociaż w myśl polskich przepisów wojskowych pań nie wysyłano do walki na pierwszej linii frontu, „pestki” znajdowały się blisko działań wojennych. Pełniły służbę wartowniczą, a będąc w kompaniach transportowych, dostarczały zaopatrzenie walczącym oddziałom. Szacuje się, że pod koniec II wojny światowej w PSK służyło 6700 kobiet.
Wystawę planszową, która jest prezentowana w Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego dzięki uprzejmości Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie, uzupełniono o materiały własne, m.in. oryginalne mundury żołnierzy Armii Andersa, battledressy 2 Korpusu Polski, w tym również mundury kobiece, oznaki rozpoznawcze, a także fotografie ukazujące Armię Polską na Bliskim i Środkowym Wschodzie oraz obozy dla polskich uchodźców w Palestynie, Iranie i Ugandzie.
[Aleksandra Jankowska]
Ekspozycja dostępna jest do 31 lipca 2018 r.; wstęp wolny.
