Archiwum Emigracji
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Biblioteka Uniwersytecka, ul. Gagarina 13
87-100 Toruń
tel. 56 611 43 91
e-mail: Archiwum@bu.umk.pl

https://www.bu.umk.pl/Archiwum_Emigracji/

wstęp bezpłatny
wtorek: 10.00-18.00
środa – czwartek: 9.00-15.00
korzystanie po wcześniejszym umówieniu się e-mail.

kierownik: dr hab. Mirosław A.Supruniuk, starszy kustosz dyplomowany
pracownicy: mgr Joanna Krasnodębska, kustosz dyplomowany, mgr Izabela Maćkowska, kustosz, mgr Grażyna Kwaśnik, kustosz

Archiwum Emigracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Archiwum Emigracji jest samodzielną pracownią archiwalno-badawcza w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, powołaną do życia w 1994 roku. Groma­dzi spuścizny emigracyjnych pisarzy, publicystów i wydawców oraz ludzi nauki, kultury i sztuki. W zbiorach znajdują się archiwa instytucji emigracyjnych: re­dakcji czasopism, oficyn wydawniczych i księgarskich oraz ins­ty­tucji kultu­ral­no-społecznych działających w XX wieku – teatrów, zespołów muzycznych, związków kombatanckich, galerii sztuki, rozgłośni radiowych i innych. Ponadto: nagrania dźwiękowe i filmowe, pamiątki, przedmioty kultury materialnej (mundury, broń biała, odznaczenia, medale, memorabilia), księgozbiory. W latach 1994–2020, dzięki pomocy wielu wybitnych osobistości polskiego wychodźstwa (przede wszyst­kim Stefanii Kos­sow­skiej i Jerzego Giedroycia) i zaufaniu, jakie z czasem zdo­było, Archi­wum Emig­racji pozyskało ponad 450 kolekcji archiwalnych, bib­lio­tecznych i ar­ty­s­tycznych z ca­łe­­go „polskiego” świata, stając się najważniejszym ośrod­kiem w Pol­sce dokumen­tującym dorobek kulturalny wychodźstwa polskiego w XX w. Najcenniejszą kolekcją archiwalną jest archiwum tygodnika literackiego „Wiadomości” (Londyn 1946–1981). Jest to największe i najbogatsze archiwum emigracyjne w Polsce. Wśród innych kolekcji są zespoły dokumentów i pamiątek: Księgarni Libella i Galerie Lambert (Paryż), Teatru „Syrena” (Londyn), Wydawnictwa Książnica Polska (Glasgow), SPK w Niemczech, Polish–Scandinavian Research Institute (Kopenhaga), Chóru „Dana” (USA), Drian Gallery (Londyn) oraz ponad 400 archiwów pisarzy, dziennikarzy, publicys­tów, artystów, ludzi teatru, muzyki i radia, jak również wybitnych osobistości życia społeczno-kultu­ralnego wychodźstwa polskiego po 1939 roku, takich jak: Konstanty Brandel, Józef Bujnowski, Michał Chmielowiec, Juliusz Englert, Stanisław Frenkiel, Natan Gross, Wacław Iwaniuk, Konstanty A. Jeleński, Tamara Karren, Stefania Kos­sowska, Ja­nina Kościałkowska, Jan Marian Kościałkowski, Jan Kott, Janusz Kowalewski, Irena Krzywicka, Witold Leitgeber, Leo Lipski, Mela Muter, Marek Oberlaender, Jerzy Pietrkiewicz, Tadeusz Polanowski, Janusz Poray-Biernacki, Zofia Romanowiczowa, Juliusz Sakowski, Olga Scherer, Henryk Skolimowski, Wojciech Skalmowski, Felicjan Sławoj Składkowski, Władysław R. Szomański, Stanisław Szukalski, Wiktor Trościanko, Leopold Tyrmand, Jan Ulatowski, Wojciech Wasiutyński, Tadeusz Wittlin, Stanisław Wujastyk, Paweł Zaremba, Władysław Żeleński. Archiwum posiada także Bibliotekę Marii i Józefa Czapskich, Bibliotekę Polską z Coventry i kilkanaście historycznych księgozbiorów. Szczególnie cenny jest zespół akt i dokumentów dotyczących polskiego życia artystycznego na emigracji. Osobnym, bezcennym zespołem jest warsztat drukarski Oficyny Stanisława Gliwy: maszyny drukarskie i kaszty z czcionkami. Archiwum Emigracji rozwija badania nad dorobkiem nauki, kultury i sztuki emigracyjnej. Ich efektem są konferencje, seminaria, publikacje naukowe i wystawy. Od 1995 roku wydawana jest seria opracowań pn. „Archiwum Emigracji. Źródła i ma­teriały do dziejów emigracji polskiej po 1939 roku”, pod redakcją S. Kossowskiej i M.A. Supruniuka. Ukazało się ponad 90 tomów. Archiwum Emigracji wydaje ponadto drugą serię: „literacką”, w której publiko­wana jest beletrystyka, poezja, eseistyka, felietonistyka oraz krytyka literacka powstała na obczyźnie. Osobno drukowane są dzieła Jerzego Pietrkiewicza i Danuty Mostwin. Wiele książek ukazuje się jako publikacje poza seriami: albumy, bibliografie, katalogi sztuki. W roku 1998 zaczęło się ukazywać czasopismo naukowe pn. „Archiwum Emigracji”. Jest ono miejscem dyskusji młodych krajowych badaczy studiujących historię emigracji z twórcami kultury i uczestnikami życia literackiego i społeczno-kulturalnego na wychodźstwie. „Archiwum Emigracji” jest jedynym w Polsce czasopismem w całości poświęconym studiom nad różnymi aspektami kultury polskiej na obczyźnie w XIX  i  XX wieku. Od 2014 roku dotyczy także emigracji z Europy Środkowej. Od 2000 roku „Archiwum Emigracji” przyznaje nagrodę za najlepszą pracę magisterską i doktorską poświęconą emigracji. Celem nagrody jest promocja podstawowych badań naukowych nad różnorodnymi zagadnieniami związanymi z dziejami i dorobkiem wycho­dźstwa polskiego. Przyznawana jest za wybitne prace z dziedzin: literaturoznawstwo, historia, historia kultury i socjologia oraz historia sztuki. Potrzebę jej ustanowienia dostrzegli również wybitni emigranci, którzy zgodzili się sprawować nad nią opiekę jako Honorowa Kapituła: Józef Bujnowski, Maria Danilewicz-Zielińska, Andrzej S. Ehrenkreutz, Jerzy Giedroyc, Gustaw Herling-Gru­dziń­ski, Leszek Kołakowski, Stefania Kossowska, Jan Kott, Jerzy Krzywicki, Jerzy R. Krzyżanowski, Danuta Mostwin, Olga Scherer i Tymon Terlecki. Fundatorem pierwszych nagród był Tadeusz Walczak, później ciężar ich finansowania przejął Senat RP. Zbiory Archiwum Emigracji są stale powiększane i uzupełniane, a na­pływające materiały archiwalne porządkowane i opracowywane. Nie wszystkie doku­menty są jed­nak udostępniane; niektórzy ofiarodawcy zastrzegli sobie możliwość decydowania, kie­dy materiały przez nich ofiarowane dostępne będą dla czytelników. Archiwum respektuje ich warunki.

dr hab. Mirosław A. Supruniuk