Zbiory zoologiczne Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego
ul. Żwirki i Wigury 101
(budynek Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego)
02-089 Warszawa
Oglądanie możliwe po uprzednim umówieniu się – tel. 22 55 26 560 lub mail. paleo@uw.edu.pl
Początki zbiorów zoologicznych na Uniwersytecie Warszawskim sięgają 1818 roku, kiedy dla nowo powstałego Gabinetu Zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego zakupiona została kolekcja zoologiczna barona Sylwiusza Münkwitza licząca około 20 000 okazów. Kolekcja została umiejscowiona w Pałacu Kazimierzowskim i była sukcesywnie uzupełniana. W 1823 roku została przeniesiona do Pawilonu Sztuk Pięknych (Gmach Pomuzealny – obecnie siedziba Instytutu Historycznego UW). Otwarcie dla publiczności nastąpiło w 1825 roku.
Od 1862 roku Gabinet Zoologiczny podlegał Szkole Głównej, a po jej rozwiązaniu, od 1870 roku – Carskiemu Uniwersytetowi Warszawskiemu. Był to okres dynamicznego rozwoju Gabinetu, głównie dzięki wsparciu Aleksandra i Konstantego Branickich. Dzięki tym braciom w latach 1863–1874 odbyły się trzy wyprawy do Afryki. Zbiory powiększyły się także w wyniku wypraw Jana Sztolcmana do Peru i Ekwadoru oraz Konstantego Jelskiego do Gujany Francuskiej. W 1887 roku powstało Muzeum Branickich, które ściśle współpracowało z Gabinetem Zoologicznym.
W czasie I wojny światowej ewakuowano Carski Uniwersytet Warszawski do Rostowa nad Donem (niestety wywieziono wówczas niektóre okazy zoologiczne). Niedługo potem, w 1915 roku Gabinet Zoologiczny przeszedł pod skrzydła nowo utworzonego przez Generalnego Gubernatora Warszawskiego Hansa Hartwiga von Beselera polskojęzycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Połączenie Gabinetu Zoologicznego z Muzeum Branickich poskutkowało powstaniem w 1921 roku Narodowego Muzeum Przyrodniczego przekształconego następnie w Państwowe Muzeum Zoologiczne. Część okazów z kolekcji uległa zniszczeniu w pożarze w 1935 roku. W następnym roku ocalałe zbiory zostały przeniesione na ul. Wilczą 64. Po wojnie, w 1952 roku okazy przeszły pod skrzydła Instytutu Zoologicznego PAN. Wznowiono przerwane pożarem wystawianie części z nich – najpierw w salkach przy Wilczej, a od 1958 roku w Pałacu Kultury i Nauki.
Zbiory zoologiczne Wydziału Biologii mają charakter kolekcji dydaktycznej; wybrane okazy do dziś są używane w procesie kształcenia studentów. Zabytkowa część zbioru wywodzi się zapewne właśnie z Gabinetu Zoologicznego – najprawdopodobniej okazy te nie były wystawiane w Gabinecie, a używane jedynie do dydaktyki przed II wojną światową; po pożarze nie zostały przeniesione na ul. Wilczą. Część zbiorów natomiast to preparaty pochodzące z PRL-owskich fabryk pomocy naukowych.
Zbiory były też uzupełniane przez pracowników Wydziału Biologii. Pierwszą i najbardziej spektakularną była wyprawa „Koral” na jachcie „Dar Opola” w latach 1959–1960. Jej patronem był prof. Zdzisław Raabe, kierownikiem naukowym mgr Tomasz Umiński, a kapitanem jachtu Bolesław Kowalski. Jacht został przetransportowany na statku Jan Matejko do Adenu, skąd zaczął się rejs powrotny do Gdyni przez Morze Czarne, Śródziemne, Adriatyckie, Tyrreńskie, Atlantyk, Morze Północne i Bałtyckie. W trakcie ponad półrocznego rejsu zebrano liczne okazy fauny, zarówno bezkręgowej, jak i kręgowej.
Kolejnymi wyprawami pod patronatem prof. Raabego były wyprawy studenckie Adriatyk 1968 i Adriatyk 1969. Na przedsięwzięciu z 1968 roku cieniem położyła się, zgodnie ze wspomnieniami dr. Rafała Skoczylasa, inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację, która poskutkowała m.in. wrogim nastawieniem i piętrzeniem problemów przed polskimi studentami. Wyprawa Adriatyk 1969 przebiegła już bez perturbacji.
Zbiory były także uzupełniane m.in. w ramach Polskich Wypraw Antarktycznych – Stacja Arctowskiego, Zatoka Admiralicji (1975/1976, 1977/1978 i 1982/83, dr Aleksy Łukowski), Polskiej Morskiej Ekspedycji Antarktycznej Morskiego Instytutu Rybackiego (1978/1979, dr Grzegorz Soszka), a także w trakcie wypraw studentów do Peru i Meksyku (1984, dr Anna Kalinowska i dr Anna Banach).
Na zbiory zoologiczne Wydziału Biologii składają się okazy mokre, kości (szkielety i czaszki), okazy suche, modele dydaktyczne, plansze edukacyjne oraz liczne preparaty mikroskopowe. W okresie powojennym kolekcja zmieniała miejsce pobytu. Do 1996 roku znajdowała się w budynku Szkoły Głównej na terenie Kampusu Głównego UW, następnie, do 2013 roku, w piwnicy budynku przy ul. Banacha 2. Obecnie zbiory są przechowywane w budynku CNBCh przy ul. Żwirki i Wigury 101.
Tak jak różne były miejsca przechowywania, tak zmieniały się i nazwy instytucji wymienionych na etykietach, którymi opatrzono okazy. Możemy na nich dostrzec te zapisane cyrylicą: Zoołogiczeskij Kabinet, Zootom Kab., oraz polskie nazwy: Katedra Zoologii, Zakład Zoologii Ogólnej, Zakład Zoologiczny, Gabinet Zoologiczny czy Zakład Anatomii Porównawczej.
Maciej Moczyński