[singlepic id=128 w=320 h=240 float=left]
W maju 2012 roku, dwie instytucje: Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Mikołaja Kopernika, obdarowane zostały po równo rysunkami jednego z najwybitniejszych artystów polskich XX w. – Jankiela Adlera. Darczyńcami rysunków dla polskich uniwersytetów byli Brytyjczycy, rodzeństwo: Liane i David Aukinowie. David Aukin to postać wybitna w Wielkiej Brytanii: prawnik, reżyser, producent teatralny i filmowy, nominowany do Oskara m. in. za „Szaleństwo króla Jerzego”, oraz „Sekrety i kłamstwa”, zdobywca Złotej Palmy na Festiwalu Filmowym w Cannes. Kolekcję obrazów i rysunków Jankiela odziedziczyli po ojcu, który był prawnikiem i przyjacielem malarza, a także otrzymali w darze od córki Jankiela Adlera.
Decydując się na darowiznę do Polski, za namową polskich przyjaciół w Londynie, nawiązali kontakt z Archiwum Emigracji i Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu, prosząc o wskazanie dwóch muzeów, którym mógłby podarować część kolekcji. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu porozumiało się z Muzeum UJ, a następnie zaproponowało darczyńcy dwie bliźniacze instytucje jako miejsce złożenia prac Adlera. Propozycja została przyjęta. Mamy nadzieję, że w przyszłości do Torunia trafią także kolejne prace malarza.
Ekspozycja jest pierwszą wystawą prac Jankiela Adlera w Toruniu i jak się wydaje pierwszą w Polsce, która pokazuje wojenny i powojenny dorobek artysty. Wystawa, która zaprezentowana zostanie w listopadzie i grudniu także w Krakowie, jest podziękowaniem za dar. Wystawie towarzyszy folder.
Na wystawie można zobaczyć także trzy inne prace Jankiela Adlera ze zbiorów Archiwum Emigracji, w tym rysunek podarowany w 2013 roku przez Jasię Reichardt z Londynu.
Wystawa czynna:
8 października – 22 listopada 2013
Muzeum Uniwersyteckie, Collegium Maximum, Plac Rapackiego 1, Toruń
17 listopada – 17 stycznia 2014
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Collegium Maius, Kraków
Kuratorzy wystawy: Mirosław A. Supruniuk, Maria N. Gajek
Współpraca: Karolina Pacholec, Sławomir Majoch
Oprawa graficzna: Hanna Sierdzińska
Z daru Liane i Davida Aukinów dla Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu oraz Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
JANKIEL ADLER
Jankiel Adler malarz, grafik, scenograf i poeta. Urodził się 26 lipca 1895 w rodzinie chasydzkich Żydów w Tuszynie k. Łodzi. W 1912 terminował w pracowni grawerskiej wuja w Belgradzie. W 1913 wyjechał do Niemiec. W latach 1916-18 studiował pod kierownictwem prof. Gustawa Wiethüchtera w Szkole Rzemiosł Artystycznych (Kunstgewerbeschule) w Barmen (Wuppertal). Nawiązał wówczas pierwsze kontakty z Das Junge Rheinland, Novembergruppe i artystami niemieckiej orientacji ekspresjonistycznej. Zaprzyjaźnił się Arturem Kaufmannem. Od 1918 do 1920 mieszkał w Łodzi, gdzie wspólnie z Mosze Brodersonem, Vincentem Braunerem, Henochem Barcińskim i Markiem Szwarcem założył grupę żydowskich malarzy i poetów Jung Jidysz. Wystawiał na dwóch wystawach zorganizowanych przez Stowarzyszenie Artystów i Zwolenników Sztuk Pięknych w Łodzi i na grupowej wystawie Klubu Polskich Artystów w hotelu „Polonia” w Warszawie. Malował obrazy w nurcie ekspresjonizmu i symbolizmu.
W 1920 powrócił do Niemiec. Współpracował z radykalnym pismem „Die Aktion”. Od 1921 do 1933 mieszkał w Düsseldorfie. Wykonał ilustracje do dwóch książek – Unter di fligl fun tojt Abrahama Zaka i Perln oifn bruk Mosze Brodersona. W Niemczech aktywnie uczestniczył w życiu artystycznym, m.in. w 1922 brał udział w kongresie „Unii postępowych międzynarodowych artystów”. Wystawiał swoje prace na I. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Düsseldorfie, na Międzynarodowej Wystawie Artystów Rewolucyjnych i podczas Wielkiej Berlińskiej Wystawy Sztuk Pięknych. W 1923 uczestniczył w berlińskiej wystawie „Novembergruppe”. W roku następnym wystawiał na „Pierwszej Powszechnej Wystawie Sztuki Niemieckiej” w Związku Radzieckim. W 1925 wykonał malowidła ścienne w düsseldorfskim Planetarium, za które w roku następnym otrzymał pierwszą nagrodę. Od ok. 1925 malował monumentalne, statyczne, obwiedzione wyraźnym konturem postacie i grupy postaci. W 1928 otrzymał złoty medal za obraz Koty. W 1930 dzięki stypendium miasta Düsseldorfu wyjechał na Majorkę. W 1933 wraz z grupą lewicujących intelektualistów podpisał Drigender Appel i musiał opuścić hitlerowskie Niemcy, gdzie jego obrazy określono jako „Entartete Kunst” (sztuka zwyrodniała).W tym samym roku wystawiał na międzynarodowej wystawie sztuki współczesnej w Nowym Jorku zorganizowanej przez Collage Art Association.
W latach 1933-34 mieszkał w Paryżu; w malarstwie zwrócił się wówczas ku abstrakcji. Po powrocie do Polski zorganizował retrospektywną wystawę prac z lat 1920-1935 w Łodzi i Warszawie; wystawiał także w Salonie Plastyków ZZPAP w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie. W 1935 dzięki pomocy Heleny i Szymona Surkusów sprowadził swoje obrazy do Polski. W 1936 zaprojektował scenografię do filmu w języku jiddisz. Od 1937 przebywał w Paryżu, gdzie mieszkał do wybuchu II wojny światowej.
W 1940 roku w wieku 45 lat, pomimo choroby serca wstąpił ochotniczo do polskiego wojska we Francji. Po klęsce wojsk francuskich pod Dunkierką wraz ze swym oddziałem artylerii został ewakuowany do Szkocji. W 1941 z przyczyn zdrowotnych został zdemobilizowany; osiedlił się w Glasgow i powrócił do malarstwa. W 1942 żył w kolonii artystów w Kirkcubright, a od 1943 w Londynie. Przez cały okres wojny tworzył i wystawiał w Glasgow i Londynie. Zaprzyjaźnił się z Kurtem Schwittersem oraz Franciszką i Stefanem Themersonami. Po wojnie współpracował z wydawnictwem The Gaberbocchus. W latach 1946-1949 miał swoje wystawy w renomowanych galeriach w Brukseli, Londynie, Paryżu, Dublinie, Bristolu i Nowym Jorku. Zmarł 25 kwietnia 1949 w Whitley Cottage k. Aldbourne. Został pochowany na żydowskim cmentarzu Bushy Road w Londynie.
Styczniowy zeszyt czasopisma „The Studio” (1950) opublikował artykuł Bernarda Denvira poświęcony jego twórczości. W 1951 prestiżowa New Burlington Gallery przygotowała wystawę pośmiertną malarza.
NAJWAŻNIEJSZE WYSTAWY:
1918 – Bierze udział w dwóch wystawach zorganizowanych przez Stowarzyszenie Artystów i Miłośników Sztuki w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 17
1919 – Bierze udział w grupowej wystawie Klubu Artystów Polskich w warszawskim hotelu „Polonia”
1922 – Wystawia dwa obrazy w sekcji polskiej na I. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Düssledorfie
1922 – Bierze udział w Międzynarodowej Wystawie Artystów Rewolucyjnych w Berlinie 1922 – Wystawia swoje prace w dziale Das Junge Rheinland podczas Wielkiej Berlińskiej Wystawy Sztuk Pięknych
1923 – Po raz pierwszy uczestniczy w wystawie berlińskiej Novembergruppe
1924 – Uczestniczy w Pierwszej Powszechnej Wystawie Sztuki Niemieckiej w Związku Sowieckim
1928 – Udział w wystawie Deutsche Kunst Düsseldorf 1928
1928 – Wystawia swoje prace wspólnie z Franzem W. Seiwertem w muzeum w Barmen
1929 – Uczestniczy w XXV. Wystawie Deuschter Künstlerbund w Kolonii
1929 – Bierze udział w wystawie Zehn junge deutsche Maler w Kestner-Gesellschaft w Hannowerze
1930 – Uczestniczy w wystawie Od czasów Liebermanna w Niemczech w berlińskiej Galerie Flechtheim
1932 – Wystawia wspólnie z malarzami z kręgu Rheinische Sezession i Rheingruppe
1933 – Uczestniczy w wystawie młodych artystów niemieckich w College Art Association (C.A.A.) w nowojorskim Rockefeller Center
1933 – Prace Adlera są pokazywane na wystawie Kulturbolschewistische Kunst w Manheim
1935 – Retrospektywna wystawa twórczości Adlera z lat 1920-1935 w Warszawie i Łodzi
1937 – Obrazy Adlera pokazywane są na wystawie Entartete Kunst w Monachium, Berlinie, Düssledorfie, we Frankfurcie nad Menem
1937 – Prace Adlera pokazywane są w listopadzie na nazistowskiej wystawie Der ewige Jude, zorganizowanej w bibliotece przy Deustches Museum w Monachium
1941 – W czerwcu wystawia swoje prace w Annans’ Gallery w Glasgow
1943 – Wystawa Jankel Adler: exhibition of works w Redfern Gallery w Londynie
1944 – Uczestniczy w dwóch wystawach w Royal Academy of Arts, Suffolk Street Galleries w Londynie: French and English Paintings, Drawings and Prints oraz Summer Exhibition
1946 – Wystawa Jankel Adler: Exhibition of Recent Paintings (1943-45) w Lefevre Gallery w Londynie
1946 – Wystawa Peintures (1944-1945) w Palais des Beaux-Arts w Brukseli
1947 – Wystawa Exhibition of temperas, drawings & c. including studies for Kafka’s works w Gimpel Fils Gallery w Londynie
1947 – Wystawy w Paryżu (Galerie de France) i Dublinie (Waddington Galleries)
1948 – Wystawa w Nowym Jorku (Knoedlers Galleries)
1948 – Ukazała się książka: Jankel Adler, autorstwa Stanleya Williama Haytera (Nicholson & Watson Ltd., Londyn)
1948 – Ukazała się książka Stefana Themersona: Jankel Adler An Artist Seen From One Of Many Possible Angles (Gaberbocchus Press, Londyn)
1949 – Wystawa w Galerii Sztuki w Bristolu
1951 – Pośmiertna wystawa w New Burlington Gallery w Londynie.